Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Adam Bodnar o niezależności zawodu prawnika podczas kongresu Federacji Adwokatur Europejskich

Data:

21 września 2018 r. rzecznik praw obywatelskich wystąpił podczas odbywającego się w Warszawie 52. kongresu Federacji Adwokatur Europejskich (FBE - Fédération des Barreaux d’Europe).

Tematem przewodnim obrad jest prawo do prywatności w erze cyfrowej. Organizatorami są warszawska Okręgowa Rada Adwokacka i Okręgowa Izba Radców Prawnych. 

Otwierając obrady, prezydent  FBE Michele Lucherini podkreślał idee niezawisłości sędziów i niezależności systemu sądownictwa. - Coraz więcej słyszymy o stanie praworządności, o zakusach na niezawisłość, nie tylko w jednym państwie, ale w wielu; dlatego nie możemy milczeć - mówił.

Jose de Freitas, wiceszef CCBE (Rady Adwokatur i Stowarzyszeń Prawniczych Europy, międzynarodowej organizacji zrzeszającej adwokatury i stowarzyszenia prawnicze z 32 państw) przypomniał, że CCBE i FBE wydały w czerwcu 2018 r. wspólne stanowisko, w którym wyraziły zaniepokojenie erozją praworządności w Polsce i zamachem na trójpodział władz. - Gdy czyni tak jeden kraj, ryzyko dotyczy całej Unii Europejskiej– dodał. Wskazał, że bez niezależnych sądów prawnicy nie mogą bronić obywateli, a to otwiera drzwi do naruszeń prawa, nierównego traktowania i nadużywania władzy.

W wystąpieniu „Tajemnica komunikacji między prawnikiem a klientem w wieku cyfrowym” Adam Bodnar podkreślał, że  jest ona nie tylko gwarancją prawną, ale też częścią praw człowieka.

Artykuł 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka chroni poufność wszelkiej korespondencji  między osobami, zapewnia lepszą ochronę wymiany między prawnikami a ich klientami. Jest to uzasadnione faktem, że prawnikom przypisuje się fundamentalną rolę w społeczeństwie demokratycznym, czyli w obronie sporów. Jednak prawnicy nie mogą wykonywać tego podstawowego zadania, jeśli nie są w stanie zagwarantować tym, których bronią, że ich wymiana pozostanie poufna. Dotyczy to relacji zaufania między nimi, niezbędnej do realizacji tej misji. Pośrednio, ale z konieczności zależy od tego prawo każdego do sprawiedliwego procesu, w tym prawo oskarżonych, aby nie obciążali siebie.

Ta dodatkowa ochrona przyznana w art. 8 skłaniają Europejski Trybunał Praw Człowieka  do stwierdzenia, że z tego punktu widzenia przywileje zawodowe, a przede wszystkim nakładające pewne obowiązki na adwokatów, jest szczególnie chronione tym artykułem (Michaud przeciwko Francji, wyrok z 6 grudnia 2012 r., §§ 118-119).

Znieść tajemnice komunikacji miedzy prawnikiem a klientem można w wyjątkowych wypadkach. Zgodnie z orzecznictwem może to nastąpić, jeżeli istnieją silne dowody osobistego i świadomego zaangażowania prawnika w szczególnie poważne przestępstwo, którego nie można dalej badać za pomocą innych środków niż przez słuchanie jego rozmów. z klientem. Wszelkim takim odstępstwom powinny towarzyszyć dodatkowo wzmocnione gwarancje proceduralne.

Na te gwarancje trzeba jednak patrzeć z perspektywy zmian technologicznych i przewag, jakie w związku z tym zyskuje państwo (w Polsce – na podstawie tzw. ustawy antyterrorystycznej, zmienionej ustawy o prokuraturze).

W świecie, gdzie powszechnie stosowana jest komunikacja elektroniczna, istnieje wiele metod gromadzenia informacji na temat osób, a tym samym naruszania tajemnicy komunikacji.

Jednak także w tym zakresie dostępne jest orzecznictwo ETPCz ws. naruszenia gwarancji ochrony prywatności. Są przypadki związane z przejęciem komunikacji prawnika. Trybunał zwracał uwagę m.in. na wagę rozróżniania w prawie aktywności związanych tylko i wyłącznie z pracą prawnika i innych jego aktywności. Wydawał orzeczenia w sprawach tajnego nadzoru (w tym w słynnej sprawie pięciu niemieckich prawników z 1977 r. Klass i inni przeciwko Niemcom).

W Polsce nie mamy niezależnego nadzoru nad tajnymi służbami w Polsce,  a poziom dyskusji jest inny niż w innych państwach UE. Musimy – zauważył Adam Bodnar - dokonać przeglądu prawa, sądy mogą badać istniejące przepisy, by ważyć prawo do poufności z innymi wartościami. Polskie państwo bezwzględnie powinno wprowadzić niezależną kontrolę nad służbami. Trzeba zmienić przepisy pozwalające dziś wykorzystywać dowody zdobyte nielegalnie przed sądem („owoce zatrutego drzewa”). Niezależność zawodów prawniczych jest dziś ostatnią gwarancją ochrony praw obywateli.

Autor informacji: Łukasz Starzewski
Data publikacji:
Osoba udostępniająca: Agnieszka Jędrzejczyk
Data:
Operator: Agnieszka Jędrzejczyk