Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• RPO zwraca uwagę prezydenta RP na problem świadomej i celowej dewastacji ukraińskich miejsc pamięci w Polsce
• Adam Bodnar z zadowoleniem przyjął deklarację prezydentów Polski i Ukrainy o potrzebie uczczenia ofiar konfliktów i represji XX wieku oraz zadośćuczynienia ich pamięci w duchu poszanowania prawdy historycznej
• Równie istotne jest potępienie przez prezydentów aktów wandalizmu, często motywowanych nienawiścią, dokonywanych wobec pomników kultury i miejsc pamięci mniejszości
• Ograniczenie zainteresowania państwa wyłącznie do upamiętnień postawionych „legalnie” sprawia, że ochrona prawa mniejszości do pamięci o ofiarach nie będzie skuteczna

W piśmie do prezydenta Andrzeja Dudy Rzecznik Praw Obywatelskich podkreślił, że od lat z niepokojem wsłuchuje się w głosy przedstawicieli mniejszości ukraińskiej w Polsce dotyczące poszanowania prawa tej mniejszości do upamiętniania ważnych dla niej postaci i wydarzeń historycznych, zwłaszcza tragicznych epizodów wspólnej, ale i trudnej historii polsko-ukraińskiej.

Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom mniejszości, w Biurze RPO stworzono przestrzeń do rzetelnej dyskusji nad historią Polski. Chodzi o to, aby pamięć historyczna mniejszości - często różniąca się od dominującej w debacie publicznej i jednoznacznie polocentrycznej narracji - znalazła należne jej miejsce. Prawo mniejszości do własnej pamięci historycznej RPO  traktuje jako integralny element prawa do zachowania i rozwoju tożsamości kulturowej, gwarantowanego mniejszościom w art. 35 Konstytucji.

Zaangażowanie RPO w tę tematykę wynikało również z faktu, że organizacje mniejszości ukraińskiej, o czym świadczyły liczne skargi kierowane do mojego Biura, nie znajdowały partnera do dialogu ani w Instytucie Pamięci Narodowej, ani w ówczesnym Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego.  

Dlatego też z dużym zadowoleniem Adam Bodnar przyjął informację o podpisanej 12 października 2020 r. wspólnej deklaracji prezydentów Polski i  Ukrainy. Podkreślili potrzebę uczczenia ofiar konfliktów i represji XX wieku oraz zadośćuczynienia ich pamięci w duchu poszanowania prawdy historycznej. W tym kontekście wspominano też o potrzebie poszukiwania i ekshumacji ofiar. W ocenie RPO należy to odczytywać jako zobowiązanie obu państw do odnajdywania nieznanych dotąd miejsc pochówku, ale też otoczenia szacunkiem i powagą miejsc zapomnianych czy porzuconych.

Równie istotne jest potępienie przez prezydentów aktów wandalizmu, często motywowanych nienawiścią, dokonywanych wobec pomników kultury i miejsc pamięci mniejszości.

- Jako Rzecznik Praw Obywatelskich - w którego kompetencjach leży ochrona praw mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce - wiem, jak poważny jest problem świadomej i celowej dewastacji ukraińskich miejsc pamięci, jak istotny jest wyrażony publicznie sprzeciw wobec tak manifestowanej nienawiści, i jak potrzebny jest apel do władz lokalnych, ale też organów ścigania, o należytą ochronę takich miejsc – pisze RPO.

Bez wątpienia w dziedzinie, której dotyczy ten fragment apelu prezydentów, przed państwem polskim stoi jeszcze wiele wyzwań.

Jednym z pilniejszych zadań - wymagającym zdecydowanie większego niż dotychczas zaangażowania organów i instytucji publicznych - jest choćby przygotowanie pełnego wykazu miejsc pamięci i spoczynku. Strona polska, podobnie jak i ukraińska, zobowiązała się do tego już w dwustronnej umowie obu rządów ws. ochrony miejsc pamięci i spoczynku ofiar wojny i represji politycznych, sporządzonej w Warszawie 21 marca 1994 r.  

Brak takiego kompleksowego wykazu, podobnie jak ograniczenie zainteresowania państwa wyłącznie do upamiętnień postawionych „legalnie” sprawiają, że opieka nad takimi miejscami, a co za tym idzie ochrona prawa mniejszości do pamięci o ofiarach nie będzie skuteczna.

- Mam wobec tego nadzieję, że wspomniany wyżej apel, a przede wszystkim osobiste zaangażowanie Pana Prezydenta w sprawę godnego upamiętnienia losów społeczności ukraińskiej w Polsce stanowić będzie dodatkową gwarancję poszanowania praw przynależnych tej mniejszości – podsumował Adam Bodnar.

 XI.814.3.2020