Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Grupa robocza ONZ ds. arbitralnego pozbawienia wolności uznała, że oskarżony o szpiegostwo Mateusz P. został aresztowany z powodu korzystania z prawa do wolności wypowiedzi
• Według Grupy stosowanie wobec niego aresztu od ponad 2 lat i ograniczenia w dostępie do akt sprawy jego i obrońców nie dają się pogodzić z międzynarodowymi standardami 
• Rzecznik Praw Obywatelskich pyta szefów MSZ  i resortu sprawiedliwości, dlaczego polski rząd nie odpowiedział Grupie na jej zarzuty w sprawie

Według informacji prokuratury 20 kwietnia 2018 r. do Sądu Okręgowego w Warszawie skierowano akt oskarżenia przeciw Mateuszowi P. Byłemu posłowi i przewodniczącemu jednej z partii (uznawanej w mediach za prorosyjską) postawiono dwa zarzuty. Chodzi o udział od 2009 r. do 2016 r. w działalności rosyjskiego wywiadu przeciw Polsce oraz o udział do 23 października 2015 r. w działalności wywiadu Chińskiej Republiki Ludowej przeciw Polsce. P. jest aresztowany od maja 2016 r. Szczegóły sprawy są niejawne. 

Jak napisał Adam Bodnar do ministrów Jacka Czaputowicza i Zbigniewa Ziobry, obrońcy oskarżonego poinformowali o przedstawieniu przez nich sprawy Grupie roboczej ONZ ds. arbitralnego pozbawienia wolności, działającej przy Wysokim Komisarzu ds. Praw Człowieka ONZ. Grupa ta zajmuje się oceną przypadków arbitralnego aresztowania i wydawaniem rekomendacji dla państw, w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości, dokonując oceny w 5 kategoriach:

• czy istnieje podstawa prawna do pozbawienia osoby wolności;
• czy pozbawienie wolności jest konsekwencją korzystania przez daną osobę z praw przysługujących jej na podstawie Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka i Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych;
• czy zachowano procedury i gwarancje przysługujące osobie pozbawionej wolności wynikające z międzynarodowych norm o prawie do rzetelnego procesu;
• czy pozbawienie wolności osób ubiegających się o azyl umożliwia im skorzystanie z ich praw;
• czy pozbawienie wolności ma charakter dyskryminacyjny zgodnie z prawem międzynarodowym.

Obrońcy P. uznali, że jego tymczasowe aresztowanie ma charakter arbitralny w ramach kategorii I, II i III. Grupa zaprosiła rząd RP by przedstawił swe stanowisko. Mimo przedłużenia terminu, rząd nie ustosunkował się do zarzutów.

W opinii z 20 kwietnia 2018 r. Grupa stwierdziła, że aresztowanie P. miało charakter arbitralny w II i III kategorii. Uznała, że pozbawiono go wolności w związku z korzystaniem z prawa do wolności wypowiedzi i pokojowych zgromadzeń. Oceniła też, że nie do pogodzenia z międzynarodowymi standardami rzetelnego procesu są: utrzymywanie aresztu przez ponad 2 lata; ograniczenia dostępu do akt sprawy dla podejrzanego i jego obrońców oraz odmowa sprowadzenia podejrzanego na wszystkie sprawy w sądzie, które go dotyczyły. Grupa zwróciła też uwagę, że od maja 2017 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie orzekał i co do dalszego  aresztu, i jako sąd odwoławczy w tej sprawie.

W konkluzjach Grupa robocza zaleciła natychmiastowe zwolnienie P. z aresztu, wypłacenie mu odszkodowania oraz niekierowanie sprawy do sądu, a także przeprowadzenie śledztwa ws. okoliczności pozbawienia go wolności. Ponadto przekazała sprawę do specjalnego sprawozdawcy ds. ochrony wolności wypowiedzi, specjalnego sprawozdawcy ds. wolności zgromadzeń i specjalnego sprawozdawcy ds. niezależności sędziów i zawodów prawniczych. Grupa oczekuje sprawozdań polskiego rządu i pełnomocników oskarżonego w terminie 6 miesięcy.

Niezależnie od treści konkluzji Grupy Roboczej moje zaniepokojenie wzbudziło, że w sprawie dotyczącej tak istotnych praw i wolności obywatelskich władze polskie zaniechały współpracy z organami powołanymi do zbadania tej sprawy – podkreśla RPO.

Adam Bodnar  poprosił ministra Jacka Czaputowicza o przedstawienie przyczyn braku współdziałania z Grupą oraz o poinformowanie o projektowanych czynnościach związanych z jej pracami. Do ministra Zbigniewa Ziobry rzecznik wystąpił o przedstawienie stanowiska w sprawie, zwłaszcza o informacje ws. działań dla  wypełnienia zaleceń Grupy. 

II.519.669.2016