Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Życzę, by Biuro RPO pracowało tak, jak do tej pory, a panu, Panie Rzeczniku – by się mniej zajmował polityką – powiedział przewodniczący senackiej komisji Robert Mamątow (PiS)
• Nie zajmuję się polityką, tylko prawami i wolnościami obywateli – wyjaśniał RPO Adam Bodnar
• Senator Mamątow przyznał, że Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich potrzebuje wsparcia finansowego, by mogło naprawiać błędy wymiaru sprawiedliwości dzięki skargom nadzwyczajnym do Sądu Najwyższego
• Mimo odmowy takiego wsparcia ze strony rządu, to RPO był pierwszą instytucją, która skorzystała z możliwości wystąpienia z taką skargą w bardzo zawikłanej sprawie obywateli

4 października 2018 r. senacka Komisja Praw Człowieka, Praworządności i Petycji wysłuchała informacji RPO o stanie przestrzegania wolności i praw obywatela w 2017 r.  W posiedzeniu wzięło udział 5 z 11 członków, Pytania – poza przewodniczącym Mamątowem z PiS – zadali senatorowie Aleksander Pociej i Jan Rulewski (obaj z PO).

Przedstawiając informację, RPO Adam Bodnar podziękował za dotychczasową współpracę z Komisją: to na jej forum omawiane są propozycje inicjatyw, a zwłaszcza petycje obywateli, które RPO zawsze z zaangażowaniem opiniuje.

Informacja roczna RPO za rok 2017 bazuje na skargach obywateli i interwencjach Rzecznika, a także wnioskach ze spotkań regionalnych, RPO. Przedstawiona publikacja odbiega charakterem od poprzednich – bo porządkuje problemy nie według zagadnień prawnych, ale wedle praw i wolności gwarantowanych w Konstytucji RP.

- Tylko z niektórymi z nich (np. z zakazem eksperymentów naukowych na ludziach, art. 39) nie mamy dziś problemów – powiedział RPO Adam Bodnar. Przedstawił senatorom najważniejsze z nich.

1. Zmiany legislacyjne dotyczące systemu konstytucyjnego i sądownictwa: RPO wielokrotnie powtarzał, że jest za reformą sądownictwa, ale zmiany w prawie przyjęte w roku 2017 ocenia negatywnie
2. Kwestia wolności zgromadzeń i reakcji policji wobec obywateli korzystających z tej wolności
3. Skala zbierania i przetwarzania danych osobowych przez policję i służby specjalne
4. Prawa osób z niepełnosprawnościami – a zwłaszcza niewykonanie wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie świadczeń finansowych dla opiekunów (ich wysokość zależy od tego, czy podopieczny został uznany za osobę z niepełnosprawnością w dzieciństwie czy w wieku dorosłym). Niewykonanie tego wyroku od 2015 r. doprowadziło do tego, że jedna sprawa trafiła już przed Europejski Trybunał Praw Człowieka
5. Sprawa przestępstw motywowanych nienawiścią i brak adekwatnej reakcji władz
6. Kwestie poszanowania praw osób homoseksualnych
7. Prawa rodziców we współczesnej rodzinie (alimenty, kontakt z dzieckiem po rozwodzie, opieka nad osobami nie samodzielnymi, problemy rodzin transgranicznych)
8. Ochrona praw kobiet (kwestie przemocy wobec nich, in vitro, dostępność aborcji, opieka okołoporodowa)
9. Problemy seniorów –przede wszystkim konieczność zmiany polityki państwa i odchodzenia od opieki instytucjonalnej (w domu pomocy)  na rzecz takiej, która jest dostępna w miejscu zamieszkania seniora
10. Problemy osób mieszkających w oddaleniu od dużych miast (dojazd do lekarza, szkoły, miejsc kultury, urzędów)
11. Konsekwencje uciążliwych inwestycji – energetycznych, przemysłowych itd. Mieszkańcy są na straconej pozycji, nie mają wiedzy i umiejętności prawniczych pozwalających doprowadzić do tego, by głos lokalnej społeczności był wysłuchany, stąd interwencje i zaangażowanie w te sprawy RPO
12. Problemy grup tradycyjnie wykluczonych:
    a) osób bezdomnych (ponad 30 tys.). – Państwo nie wspiera odpowiednio w wychodzenia z bezdomności
    b) osób dotknięte kryzysem zdrowia psychicznego
13. Prewencja tortur, nieludzkiego i poniżającego traktowania (zadanie ustawowe RPO) – sytuacja poprawia się, ale wciąż są w Polsce sytuacje niegodne kraju w środku Europy (śmierć Agnieszki Pysz w warszawskim areszcie z powodu braku pomocy lekarskiej czy cele w Białymstoku, gdzie mieszka razem 13 osób)
14. Problem tortur na policji – czyli używanie siły w celu wydobycia zeznań albo poniżenia. Od lat RPO apeluje o obecność adwokata na posterunku od początku zatrzymania, aby nie tylko majętni i ustosunkowani mieli dostęp do takiej pomocy – ale każdy. Bo to służy ochronie najsłabszych – bezdomnych, uzależnionych, pod wpływem alkoholu. Niestety, na apel RPO sformułowany 1,5 roku temu na podstawie faktów potwierdzonych w wyrokach sądowych, dotychczas nie ma odpowiedzi Ministra Sprawiedliwości. A bez zmian legislacyjnych problemu nie da się rozwiązać.
14. Sytuacja w Krajowym Ośrodku Przeciwdziałania Zachowań Dysocjacyjnych w Gostyninie, gdzie po odbyciu kary więzienia przebywają osoby skazane za najcięższe przestępstwa seksualne, jeśli istnieje obawa, że nadal mogą stwarzać zagrożenie (powstał w wyniku tzw. lex Trynkiewicz). RPO monitoruje to, co dzieje się w ośrodku i wie, że sytuacja wymaga interwencji legislacyjnej.
    Doświadczenia innych krajów, gdzie powstały podobne ośrodki (np. Niemiec) wskazują, że musimy przemyśleć całą filozofię działania Gostynina. - Gostynin to tykająca bomba – powiedziała senatorom zastępczyni RPO Hanna Machińska, która zajmuje się w BRPO prawami osób pozbawionych wolności. - Sytuacja jest tam niezwykle poważna. To jest kwestia braku regulacji, uznaniowości zarządzania Ośrodkiem – wyobraźcie sobie Panowie człowieka w Gostyninie, do którego przychodzi żona z dzieckiem. Żona nie może go dotknąć, dziecko – przytulić. Te osoby są tak strasznie traktowane tylko i wyłącznie na podstawie zalecenia dyrekcji Ośrodka, a nie na podstawie prawa. Nie można tego tak zostawić. Bo co będzie, kiedy Polska zostanie skazana za łamanie praw człowieka przez ETPCz? Co będzie, jeśli w Ośrodku dojdzie do protestu? – pytała w dramatycznym wystąpieniu
15. Waga współpracy między różnymi instytucjami państwa. Dwa ważne przykłady to współpraca RPO z Rzecznikiem Praw Dziecka w sprawie rozwiązywania problemu niepłacenia alimentów na dzieci oraz z Rzecznikiem Finansowym – w sprawie pomocy „frankowiczom” (wspólne zorganizowanie w całym kraju 17 spotkań informacyjnych, jak poprawić swoją sytuację kredytową z wykorzystaniem istniejących przepisów)
16. Nowa instytucja skargi nadzwyczajnej. RPO uważa, że właściwe jej stosowanie może pomóc w sytuacjach naprawdę trudnych. Ale Rzecznik nie może dobrze wykonywać tego nowego zadania bez dodatkowych funduszy. Biuro otrzymało już ponad 1200 wniosków, trzeba je dokładnie sprawdzić, ściągnąć akta, zanalizować je, przygotować odpowiedź – dziś robi to ten sam przeciążony zespół, który musi wykonywać też inne zadania RPO (- Postulat dofinansowania jest słuszny, powinniście pukać, aż zostanie wam dane – podsumował senator Mamątow).

Senator Pociej pytał o konsekwencje zmian w sądownictwie dla obywateli. Rzecznik odesłał go do załączonych na końcu Informacji stanowisk organów międzynarodowych na temat zmian w Polsce. Przypomniał, że już w 2017 r. ostrzegał, że europejskie sądy przestaną się zgadzać na wydawanie przestępców, o których ekstradycję zabiega Polska. To już się dzieje. Za chwile podobne kłopoty dotkną obywateli stających przed sądami w sprawach cywilnych i rodzinnych.

Kolejny problem uwidoczniło orzeczenie ETPCz w sprawie ekshumacji smoleńskich. Trybunał w Strasburgu orzekł naruszenie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, nie czekając, aż sprawą zajmie się polski Trybunał Konstytucyjny (faktem jest, że TK w tej sprawie nic nie zrobił).

Senatora Pocieja interesowały też problemy kontaktów ojców z dziećmi po rozwodzie. Rzecznik wyjaśniał, że choć rzeczywiście konsekwencje niepłacenia alimentów na dzieci ponoszą przede wszystkim kobiety, to wyraźnie też widać problemy szczególnie dotyczące mężczyzn. Np. powolne działanie sądów uniemożliwia obniżenie wysokości alimentów bez tworzenia długu, jeśli ojciec straci pracę. Mężczyźni wychodzący z bezdomności nie mogą stanąć na nogi, bo zadłużenie alimentacyjne uniemożliwia im np. wynajęcie mieszkania. Problemem jest też kontakt po rozwodzie – a jest tak dlatego, że rozwód odbywa się w konflikcie, a państwo nie robi nic, by ten konflikt powstrzymać (przed np. wprowadzenie prostych zasad szacowania alimentów czy uniemożliwianie rozwodzącym się małżonkom, aby traktowali dzieci jako przedmiot sporu).

Senatora Jana Rulewskiego interesowały sprawy reprywatyzacji i działania "czyścicieli kamienic". RPO powiedział, że dzięki współpracy RPO Ireny Lipowicz i Senatu zostały wypracowane nowe przepisy, jednak potrzebna jest analiza, na ile są one skutecznie stosowane przez prokuraturę. Dla RPO symboliczna jest sprawa pani Stefanii z Poznania, która przeciw "czyścicielowi" wystąpiła o ochronę dóbr osobistych. Wygrała, nie czekała na prokuraturę, a RPO ją w tym wsparł.