Biuletyn Informacji Publicznej RPO

W związku z rozpoczęciem nowego roku akademickiego Rzecznik zwrócił się z apelem do Przewodniczących o podjęcie działań zapewniających środowisku akademickiemu otwarcie na wielokulturowość i różnorodność.

Rzecznik, który zgodnie z ustawą o równym traktowaniu, pełni rolę strażnika tych praw, jest zaniepokojony rosnącą falą dyskryminacji ze względu na wyznanie, narodowość czy płeć, do których coraz częściej dochodzi na polskich uczelniach.

Z niechęcią, a nawet wręcz agresją wynikającą z uprzedzeń mierzą się cudzoziemcy studiujący w Polsce. Problem ten w związku z kryzysem migracyjnym dotyczy w szczególności osób wyznających islam. Studenci, którzy brali udział w programie Erasmus skarżyli się Rzecznikowi nie tylko na przypadki dyskryminacji w związku ze swoim pochodzeniem lub wyznawaną religią, lecz także wynikające z organizacji zajęć akademickich. Chodzi m.in. o nieuwzględnianie świąt innych wyznań przy ustalaniu  terminu sesji. Z kolei przedstawiciele społeczności muzułmańskich w Polsce na spotkaniu z Rzecznikiem poruszali problem nieprawdziwego wizerunku muzułmanina funkcjonującego w polskiej debacie publicznej i sugerowali konieczność upowszechniania rzetelnej wiedzy na temat islamu i jego miejsca w historii.

Z docierających do Rzecznika informacji o nierównym traktowaniu ze względu na płeć wynika, że problemem na uczelniach wyższych jest także molestowanie seksualne, na które narażone są głównie studentki. Zgłoszenie tego rodzaju problemu władzom uczelni pociąga za sobą przewlekłe i stygmatyzujące ofiarę postępowanie dyscyplinarne. Co więcej  pokrzywdzona nie zawsze ma zagwarantowaną anonimowość i to na niej spoczywa obowiązek udowodnienia niewłaściwego zachowania pracownika uczelni. Tymczasem, jak zauważa Rzecznik, brak reakcji na nierówne traktowanie na polskich uczelniach wyższych może prowadzić do ograniczenia prawa do nauki studentów, którzy doświadczają dyskryminacji i przemocy.

Zgodnie z Konstytucją władze publiczne mają obowiązek zapewnienia obywatelom powszechnego i równego dostępu do wykształcenia. Ponadto w myśl ustawy nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Dyskryminacja w dziedzinie edukacji jest więc niezgodna z prawem, niestety ochrona przed nią przewidziana w przepisach jest  bardzo ograniczona. Ustawa o równym traktowaniu w zakresie oświaty i szkolnictwa wyższego zakazuje dyskryminacji m.in. ze względu na rasę, pochodzenie etniczne, religię, płeć lub narodowość jedynie w obszarze zatrudnienia. Ochronę pracownikom uczelni zapewnia także ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy.

Studenci mogą dochodzić swoich praw jedynie zgłaszając naruszenie dóbr osobistych lub poprzez złożenie zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa. Środki te wydają się jednak niewystarczające. W związku z niedostateczną ochroną prawną studentów władze uczelni powinny zapewnić studiującym warunki do nauki w środowisku wolnym od dyskryminacji. W myśl zapisów Prawa o szkolnictwie wyższym podstawowym zadaniem uczelni jest wychowywanie młodzieży w poczuciu odpowiedzialności za państwo polskie i zasady demokracji oraz w poszanowaniu praw człowieka. Obowiązkiem rektora zaś jest przestrzeganie prawa i zapewnienie bezpieczeństwa na terenie uczelni.

W związku z tym, dobrym pomysłem wydaje się zachęcenie rektorów do opracowania programów na rzecz równego traktowania, uzgodnienia procedur antydyskryminacyjnych oraz podejmowania działań prewencyjnych. Dobre praktyki w tym zakresie można odnaleźć w krajach UE m.in. Szwecji i Niemczech. Narzędziem umożliwiającym realizację tych zamierzeń jest opracowany przez organizacje pozarządowe i uczelnie wyższe Standard antydyskryminacyjny. To projekt, który umożliwia skuteczne reagowanie na przejawy przemocy i nierównego traktowania w szkołach wyższych oraz stworzenie bezpiecznego, wolnego od dyskryminacji środowiska dla społeczności akademickiej. Biorąca udział w powstawaniu Standardu Rada Główna Nauki i Szkolnictwa Wyższego proponuje natomiast, by sprawę przeciwdziałania dyskryminacji na uczelniach uwzględnić w statutach szkół. Za wzór do naśladowania należy uznać powołanie przez rektora Uniwersytetu Warszawskiego Komisji Rektorskiej ds. Przeciwdziałania Dyskryminacji, do której zadań należy m.in. udzielanie porad prawnych osobom dotkniętym nierównym traktowaniem.

Narastające wśród części społeczeństwa nastroje ksenofobiczne i powtarzające się przypadki przemocy wymagają sprzeciwu ze strony władz i autorytetów publicznych. W związku z powyższym Rzecznik zwrócił się do Przewodniczących Rektorów Szkół Polskich o zachęcenie rektorów do podejmowania działań na rzecz równego traktowania na uczelniach.