Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Dlaczego z mojego punktu widzenia artykuł 30 jest jednym z najważniejszych zapisów w Konstytucji RP?

Ponieważ w centralnej sferze zainteresowań i działalności każdego polskiego Rzecznika Praw Obywatelskich pozostaje kwestia godności ludzkiej. A godność stanowi źródło i podstawę innych praw, z niej wyrastają najważniejsze  polskie i międzynarodowe regulacje. W tym sensie, jakby z założenia inne prawa nie mogą jej „poprzedzać” czy „przewyższać”. Nie bez przyczyny godność zajmuje pierwsze miejsce w Rozdziale II Konstytucji, określającym nasze prawa i wolności. Od godności rozpoczyna się niemiecka Ustawa Zasadnicza. Do godności odnosi się również Powszechna Deklaracja Praw Człowieka.

Niestety w naszym życiu codziennym nie jesteśmy aż tak bardzo skłonni przywiązywać wagę do wartości jaką jest godność osoby ludzkiej. No bo przecież wielokrotnie politykom zdarza się podważać samą ideę praw człowieka. Nie oznacza to nic innego jak odbieranie niektórym grupom osób właśnie przyrodzonej i niezbywalnej godności. Po to właśnie koncepcja godności została stworzona przez Jacquesa Maritaina, aby nie dzielić ludzi na lepszych lub gorszych. W czasie II wojny światowej doświadczyliśmy na czym to wykluczanie, kategoryzowanie, selekcjonowanie i unicestwianie polega.

Osoby, które są piewcami wolności i wartości demokratycznych, jednocześnie przyzwalają na to, aby torturować osoby podejrzewane o terroryzm. A czy przecież nie jest naruszeniem tej niezbywalnej godności, że traktujemy drugiego człowieka jak przedmiot, podważamy jego człowieczeństwo, sięgamy do jego fizycznych trzewi i instynktów, aby zdobyć informację. Często zresztą nieprawdziwą, bo człowiek jest w stanie wszystko zrobić i powiedzieć, aby tylko wyzwolić od bólu. Dlatego tak bardzo zaimponował mi list 176 emerytowanych oficerów armii amerykańskiej do Prezydenta Donalda Trumpa, aby w żadnym wypadku nie przywracać stosowania tortur – list został podpisany także przez tych, którzy sami doświadczyli na czym tortury polegają.

Trybunał Konstytucyjny w słynnym wyroku K 44/07 z 30 września 2008 r. podkreślił znaczenie ochrony godności ludzkiej w kontekście przepisów pozwalających na zestrzelenie samolotu osobowego, porwanego przez terrorystów. Dla Trybunału nie ulegało wątpliwości, że ochrona godności ludzkiej oraz prawa do życia nie może powodować postawienia niżej w hierarchii wartości pasażerów samolotu niż dóbr (osób), które mogłyby być chronione na lądzie. Niestety jak czytam piękne i wzniosłe słowa TK o wartości jaką powinna stanowić ochrona godności ludzkiej dla ustawodawcy oraz władzy wykonawczej, mam poczucie, że coś było, coś minęło…

Być może będziemy musieli poczekać na to, aby TK mógł kiedyś podobnie orzekać. Tymczasem w ostatnim roku obserwowaliśmy całą serię ustaw, które wielokrotnie przedkładały interes państwa, sprawność rządzenia, potrzebę centralizacji władzy, bieżący interes polityczny, nad prawa człowieka i potrzebę ochrony godności ludzkiej. Obserwowaliśmy też przypadki wykorzystywania zdobytych instrumentów władzy do poniżania innych osób, do ich przedmiotowego traktowania (np. publikowanie w internecie wizerunków uczestników demonstracji). TK jednocześnie ma coraz mniejszą zdolność przeciwstawienia się procesowi, w którym to ustawodawca dyktuje wszelkie warunki naszego życia.

W takiej sytuacji powinniśmy szczególnie intensywnie myśleć o naszej historii, o „gorzkich doświadczeniach z czasów, kiedy prawa człowieka były w naszej Ojczyźnie łamane”, do czego nawiązuje Preambuła Konstytucji RP. Bo tylko dzięki temu jesteśmy w stanie zrozumieć, ile tracimy oraz ile ryzykujemy ze względu na stopniowe rozmontowywanie mechanizmów ochrony naszych praw.

Fragmenty tekstu zostały opublikowane 30 marca 2017 r. w Dzienniku Gazecie Prawnej, w artykule "Praktyczny przewodnik po Konstytucji".