Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Cyfryzacji w sprawie projektu ustawy o elektronizacji doręczeń.

W kręgu zainteresowania Rzecznika Praw Obywatelskich pozostaje kwestia zasad rzetelnego procesu w sprawach karnych, które stanowią pakiet gwarancyjny, do którego przestrzegania Polska zobowiązała się przystępując do umów, konwencji i struktur międzynarodowych. Jedną z tych zasad jest prawo do obrony osobistej lub z pomocą obrońcy na każdym etapie postępowania karnego, a jednym z warunków urzeczywistnienia tego prawa jest prawidłowe powiadomienie oskarżonego o terminach czynności procesowych, w tym czynności dowodowych, czy też o terminach rozpraw.

Przygotowywany w Ministerstwie Cyfryzacji projekt ustawy o elektronizacji doręczeń przewiduje istotne zmiany w Kodeksie postępowania karnego, w odniesieniu do doręczeń, a tym samym dotyczy zasad rzetelnego procesu w sprawach karnych. Projekt ten może także negatywnie wpłynąć na możliwość prawidłowego wykonania europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób pomiędzy innymi państwami członkowskimi UE a Polską.

Według projektu ustawy art. 132 § 1 k.p.k. otrzymuje brzmienie: "§ 1. Pisma doręczane w sposób określony w art. 131 §1a doręcza się adresatowi osobiście." a po § 1 dodaje się § 1a w brzmieniu: "§ 1a. Na wniosek adresata doręczenie może być dokonane na wskazany przez niego adres wpisany do bazy adresów elektronicznych, o której mowa w art. 2 pkt 3 ustawy z dnia ….. o elektronizacji doręczeń.".

Wskazana zmiana oznacza, że pisma procesowe objęte wyłączeniem z art. 132 § 4 k.p.k. będzie można na wniosek adresata doręczać na wskazany przez niego adres wpisany do bazy adresów elektronicznych, o której mowa w art. 2 pkt 3 ustawy o elektronizacji doręczeń. Ustawodawca zakłada zatem, że doręczenie na wskazany przez adresata adres wpisany do bazy adresów elektronicznych daje takie same gwarancje procesowe, co doręczenie osobiste i jest z tym rodzajem doręczenia równoważne.

W ocenie Rzecznika zakładany w wyniku projektu ustawy stan prawny budzi wątpliwości co do jego zgodności z wymogami wynikającymi z prawa międzynarodowego, gdyż może prowadzić do niezawinionej nieobecności oskarżonego na rozprawie z uwagi na niepowzięcie informacji o terminach czynności sądowych.

Projektowany stan prawny budzi także wątpliwości w perspektywie możliwości prawidłowego wykonania europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób pomiędzy innymi państwami członkowskimi UE a Polską, w perspektywie jego zgodności z art. 4a ust. 1 lit. a ppkt i decyzji ramowej 2002/584/WSiSW wprowadzonym decyzją ramową 2009/299/WSiSW.

W świetle całości powyższych uwag Rzecznik negatywnie ocenia projektowany w ustawie stan prawny. Nie sposób przyjąć, że zachowanie oskarżonego polegające na wyrażeniu zgody w konkretnym postępowaniu prowadzonym z jego udziałem na doręczanie wezwań, zawiadomień oraz innych pism, od których daty doręczenia biegną terminy, na adres do doręczeń elektronicznych wpisany do bazy adresów elektronicznych, o której mowa w art. 2 pkt 3 ustawy o elektronizacji doręczeń, jest wystarczające dla spełnienia wymogu wynikającego z art. 4a ust. 1 lit. a ppkt i decyzji ramowej 2002/584. Projekt ustawy, w szczególności w sytuacjach, gdy zastosowanie będzie miał wprowadzony przez projekt ustawy art. 136 § 3 k.p.k. przyjmujący fikcję doręczenia, może prowadzić do niewykonywania wydawanych przez polskie sądy europejskich nakazów aresztowania i niewydawania osób pomiędzy innymi Państwami Członkowskimi UE a Polską.

Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o poinformowanie o stanowisku wobec wskazanych zagadnień oraz o podjętych działaniach i bieżącym stanie prac nad projektem.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Minister Cyfryzacji w piśmie z 24 października 2019 r. wyjaśnił, że zaproponowane przez Radę Ministrów rozwiązania w zakresie doręczeń elektronicznych oparte są na przepisach prawa europejskiego oraz dają należyte gwarancje procesowe stronom postępowań prowadzonych przed polskimi organami, w tym organami wymiaru sprawiedliwości. Odnosząc się bezpośrednio do wskazanego w piśmie Rzecznika brzmienia projektowanego art. 132 § 4 k.p.k. oraz fikcji doręczeń przewidzianej w projektowanym art. 136 § 3 k.p.k., Minister zwrócił uwagę, że przewidziane w projekcie rozwiązania stanowią pewien postęp i są wręcz bardziej gwarancyjne aniżeli obecnie obowiązujące unormowania. Ponadto, w opinii resortu cyfryzacji, wskazane przez Rzecznika przykłady uznawane za niezrealizowanie wymogu doręczenia „osobistego” korespondencji dotyczą sytuacji wynikających z doręczenia dokumentów w postaci papierowej. W przypadku doręczenia elektronicznego należy wskazać, że doręczenie zawsze następuje do osoby, która posiada adres wpisany do bazy adresów elektronicznych. Jest to tylko jej adres i wyłącznie ona jest uprawniona do otwierania i zapoznawania się z doręczoną korespondencją.