Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie skargi konstytucyjnej dotyczącej zbadania zgodności z Konstytucją przepisów Kodeksu postępowania cywilnego.

Rzecznik Praw Obywatelskich zgłosił udział w przedmiotowym postępowaniu i przedstawił stanowisko, że: art. 39822 § 1 w związku z art. 7674 § 1 w związku z art. 13 § 2 ustawy - Kodeks postępowania cywilnego jest niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji.

W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich problem konstytucyjny ujawniony na tle niniejszej sprawy dotyczy funkcjonowania w obrocie prawnym normy, z której wynika, że orzeczenie referendarza sądowego, wykonującego zadania z zakresu ochrony prawnej w postępowaniu egzekucyjnym, nie podlega kontroli sądowej, bowiem nie przysługuje na nie skarga do sądu.

RPO zauważył, iż z treści przepisów nie wynika, by postanowienia wydawane w związku z zakończeniem egzekucji wprost odnosiły się do przebiegu wcześniej podjętych czynności egzekucyjnych, natomiast stwierdzają zakończenie postępowania, mogą także rozstrzygać o kosztach egzekucji. Nie powinno zatem budzić wątpliwości, iż od tych rozstrzygnięć, niezależnie czy będą one wydane przez komornika, sąd czy referendarza sądowego przysługuje ostatecznie zażalenie do sądu. Natomiast ewentualne zaskarżenie w tym trybie do sądu wcześniejszego rozstrzygnięcia referendarza sądowego w sprawie wpadkowej, wymagałoby odpowiedniego zastosowania instytucji z art. 380 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., a więc żądania w zażaleniu na postanowienie o ukończeniu postępowania egzekucyjnego rozpoznania postanowienia referendarza sądowego w przedmiocie skargi na czynności komornika, które nie podlegało zaskarżeniu w drodze zażalenia do sądu, a miało wpływ na rozstrzygnięcie sprawy.

Jednakże skoro istotą skargi na czynności komornika w ogóle, a także w przypadkach objętych niniejszą sprawą, jest sprawowanie kontroli nad działaniami organu egzekucyjnego oraz bieżące korygowanie naruszeń w podejmowanych czynnościach egzekucyjnych, to przesunięta w czasie reakcja na tego rodzaju ewentualne naruszenia może być nieadekwatna w stosunku co celów tej instytucji.

W doktrynie zauważa się, że sąd w postępowaniu egzekucyjnym rozpoznając środki zaskarżenia realizuje w ten sposób nadzór judykacyjny nad postępowaniami egzekucyjnymi prowadzonymi przez komorników. Jednocześnie przekazanie do kompetencji referendarzy sądowych rozpoznawania skarg na czynności komornika, nie oznacza, iż nie korzystają one z gwarancji wynikających z prawa do sądu, w tym do efektywnej kontroli sądowej, możliwej do zainicjowania w czasie odpowiednim do podjęcia ewentualnych koniecznych działań korygujących.

Zdaniem Rzecznika, oceny tej nie zmienia fakt, iż czynności te podejmowane są w związku z wykonywaniem przez komornika sądowego przymusu państwowego w celu wyegzekwowania prawomocnego orzeczenia sądowego. Oczywiste jest, iż w wyniku prowadzenia postępowania egzekucyjnego dojedzie do faktycznych zmian w stanie majątkowym dłużnika, jednakże po to został ustanowiony nadzór sądowy nad czynnościami komornika, aby w trakcie niejednokrotnie skomplikowanego procesu egzekwowania należności nie doszło do naruszeń prawa. Funkcja ta została powierzona sądom. Jeżeli jednak wykonują ją referendarze sądowi to nie powinno to prowadzić do ograniczenia kontrolnej funkcji sądu wobec rozstrzygnięć kształtujących sytuację podmiotów prawa, wydawanych przez orany pozasądowe. Należy zatem przyjąć, że w ramach prawa do sądu, w jego drugiej postaci, to jest w funkcji ochrony prawnej, mieści się także możliwość poddania każdego rozstrzygnięcia referendarza sądowego w zakresie skargi na czynności komornika pod ostateczną kontrolę sądu. Co istotne, stanowisko to jest zgodne z ugruntowanym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego dotyczącym gwarancji zawartych w prawie do sądu, gdy o sprawach o charakterze wpadkowym, będących czynnościami z zakresu ochrony prawnej, orzeka referendarz sądowy.