Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich



Wystąpienie do Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych w sprawie wątpliwości co do prawidłowej wykładni przepisów ustawy o pomocy społecznej w odniesieniu do uczestników klubu samopomocy „Senior+” z dnia 2023-09-25.

Adresat:
Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych
Sygnatura:
VII.501.145.2023
Data sprawy:
2023-09-25
Rodzaj sprawy:
wystąpienie o charakterze generalnym (WG)
Nazwa zepołu:
Zespół Prawa Konstytucyjnego, Międzynarodowego i Europejskiego
Wynik sprawy:
pozytywnie ze względu na uwzględnienie wystąpienia RPO
Opis sprawy:

Wystąpienie do Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych w sprawie wątpliwości co do prawidłowej wykładni przepisów ustawy o pomocy społecznej w odniesieniu do uczestników klubu samopomocy „Senior+”.

Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpłynął wniosek Inspektora Ochrony Danych w Gminnym Ośrodku Pomocy Społecznej (dalej jako: GOPS) dotyczący problematyki ochrony danych osobowych w procesie wdrażania programu „Senior+” w zakresie przeprowadzania wywiadów środowiskowych wobec uczestników klubu samopomocy „Senior+”.

Wnioskodawczyni wskazuje, że zgodnie ze stanowiskiem Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej wymaga się, by GOPS przeprowadzał wywiady środowiskowe u uczestników Klubów „Senior +”. Jednakże, w Jej ocenie, „jedynym kryteriami uczestnictwa w tym programie rządowym są kryterium wieku (60+) i braku aktywności zawodowej”, nie ma więc konieczności zbierania szczegółowych danych osobowych uczestników programu wymaganych w wywiadzie środowiskowym. Swoje wątpliwości w zakresie zgodności takiego działania z RODO, jak wskazuje Wnioskodawczyni, przedstawiają także uczestnicy lokalnego Klubu Senior+. Nie widzą oni potrzeby ujawniania swoich danych osobowych w tak obszernym zakresie, jaki wynika z kwestionariusza wywiadu środowiskowego, w tym danych wrażliwych, skoro nie służy to weryfikacji ich uprawnienia.

Rzecznik zauważył, że z obecnie obowiązujących przepisów wynika obowiązek przeprowadzenia wywiadu środowiskowego w sytuacji osób korzystających lub ubiegających się o uczestnictwo w Klubie „Senior+”. Taka wykładnia wydaje się mieć oparcie w odczytywanych wspólnie art. 106 ust 1 i 2 oraz 107 ust. 1, 1a i 1b ustawy o pomocy społecznej. Wątpliwości RPO budzi jednak wymóg przeprowadzenia rodzinnego wywiadu środowiskowego (wypełnienia kwestionariusza) w pełnym zakresie. Art. 107 ust. 1b ustawy o pomocy społecznej normuje, że w sprawach, o których mowa w art. 107 ust. 1 i 1a tej ustawy, wypełnia się odpowiednie części kwestionariusza wywiadu. Choć ustawodawca wprost nie wskazuje, które części kwestionariusza wywiadu powinny być pominięte przy przeprowadzaniu wywiadów w celu realizacji konkretnych świadczeń, to w art. 107 ust. 1a ustawy wskazuje na kryterium celowości przeprowadzenia wywiadu (wypełnienia kwestionariusza) jedynie w odpowiednich jego częściach. Należy również zwrócić uwagę, że w kwestionariuszu rodzinnego wywiadu środowiskowego znajdują się rubryki (np. sytuacja mieszkaniowa rodziny, sytuacja zdrowotna), których uzupełnienie nie znajduje uzasadnienia w pespektywie celu weryfikacji wypełnienia kryteriów udziału w programie (wiek, brak aktywności zawodowej), co może powodować zrozumiały dyskomfort i obawę dotyczącą celu wymagania ujawnienia tak szerokiego zakresu danych osobowych. Takie działanie budzi więc uzasadnione wątpliwości seniorów na tle zgodności z art. 5 ust. 1 lit b i c RODO.

W konsekwencji, w ocenie Rzecznika, wypełnianie tych części kwestionariusza wywiadu środowiskowego, które pozostają irrelewantne z punktu widzenia celu jego wypełnienia, nie znajduje uzasadnienia z punktu widzenia art. 107 ust. 1b ustawy o pomocy społecznej oraz art. 5 ust. 1 lit b i c RODO. Przyjęcie takiej wykładni przepisów ustawy o pomocy społecznej, która przewiduje ograniczenie zakresu przetwarzania danych osobowych uczestników programu „Senior+” w związku z koniecznością przeprowadzania wywiadu środowiskowego, będzie stanowić jednocześnie gwarancje ochrony prawa do prywatności i danych osobowych wynikających z art. 47 oraz 51 Konstytucji oraz zwiększy ich zaufanie do państwa.

W związku z powyższym, Rzecznik zwrócił się do Prezesa UODO z prośbą o odniesienie się do przedstawionego powyżej stanowiska RPO w niniejszej sprawie.

 


Data odpowiedzi:
2023-10-16
Opis odpowiedzi:
Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych w piśmie z 16 października 2023 r. poinformował, że „Stanowisko w sprawie kwalifikowania do uczestnictwa w klubach samopomocy (uczestnictwo w Klubie Senior+)”, stało się przedmiotem analizy organu nadzorczego pod kątem zgodności rekomendowanych w nim rozwiązań w zakresie zasad ochrony danych osobowych. Wskutek sygnałów kierowanych przez Inspektorów Ochrony Danych (IOD), jak również administratorów danych osobowych obligowanych mocą ww. rekomendacji do pozyskiwania i dalszego przetwarzania danych osobowych w ramach rodzinnych wywiadów środowiskowych, organ nadzorczy uznał za konieczne wystąpienie do Ministra Rodziny i Polityki Społecznej o podjęcie pod rozwagę działań mających na celu rewizję ww. stanowiska, jako nie znajdującego uzasadnienia w świetle zasad ochrony danych osobowych. Przeprowadzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego, o którym mowa w ustawie o pomocy społecznej, jest bowiem ze swej istoty czynnością znacznie ingerującą w prywatność osoby, gdyż za jego pomocą pozyskiwane mogą być duże ilości danych osobowych zarówno seniorów, jak i osób trzecich (np. członków ich rodzin), w tym także danych szczególnych kategorii (np. danych o stanie zdrowia, karalności, przynależności religijnej itd.). Gromadzenie takich danych może generować dodatkowe ryzyka z punktu widzenia nieuzasadnionej i nadmiernej ingerencji w prywatność osób, których dane są pozyskiwane, a tym samym prowadzić do naruszenia zasad ochrony danych osobowych, określonych w art. 5 RODO, w tym zasady proporcjonalności, czy celowości.