Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Minister do spraw Polityki Senioralnej dotyczące wykluczenia cyfrowego osób starszych.

Troską Rzecznika Praw Obywatelskich w ostatnich latach w obszarze polityki senioralnej był także temat wykluczenia cyfrowego seniorów, który jest coraz bardziej aktualny w związku z postępującymi zmianami technologicznymi. RPO wspiera inicjatywy dotyczące cyfryzacji i digitalizacji różnych obszarów życia i działań obywateli, w tym także ich komunikację z administracją, o ile zabezpieczone są zarówno narzędzia tej komunikacji, jak i dane obywateli, zaś dostęp do tych ostatnich nie odbywa się na zasadzie arbitralności przez osoby do tego nieupoważnione.

Do Biura Rzecznika wpływają kolejne wnioski dotyczące problemu wykluczenia cyfrowego seniorów. Wielu z nich działa w fundacjach i sygnalizuje problem sprawozdawczości cyfrowej z działalności fundacji. Te ostatnie, w myśl art. 12 ust. 2 ustawy o fundacjach, składają corocznie właściwemu ministrowi sprawozdanie ze swej działalności, obejmujące najważniejsze informacje o ich działalności w okresie sprawozdawczym, pozwalające ocenić prawidłowość realizacji przez fundację jej celów statutowych. Powyższe sprawozdanie - zgodnie z art. 12 ust. 2b ustawy o fundacjach - od dnia 1 stycznia 2023 r. sporządzane jest w postaci elektronicznej, na formularzu udostępnionym w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie podmiotowej urzędu obsługującego Ministra Sprawiedliwości, oraz opatruje się kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym.

Pomimo relatywnie dobrze rozwiniętej sieci internetowej w Polsce, na tle pozostałych państw Unii Europejskiej, odsetek osób (w szczególności osób starszych), które nigdy nie korzystały z Internetu, jest nadal wysoki. Liczba osób korzystających ze źródeł internetowych administracji publicznej w Polsce nie przekracza średniej wśród państw członkowskich UE. Natomiast jeśli chodzi o osoby starsze, to Polska plasuje się wśród państw, w których seniorzy najrzadziej korzystają z usług e-administracji. Z badań wynika, że niski poziom wykorzystania nowoczesnych technologii przez seniorów wynika z przywiązania do dawnych przyzwyczajeń, braku zapewnienia odpowiedniego dostępu, a także braku umiejętności korzystania z nich. Istotnym elementem wskazywanym przez samych seniorów są także problemy zdrowotne (przede wszystkim problemy ze wzrokiem), które utrudniają korzystanie z zasobów internetowych. Identyfikowany jest także problem polskiego prawodawstwa oraz tworzonych programów rządowych, w których brakuje odpowiednich rozwiązań strukturalnych, mogących wspomniane problemy rozwiązać.

W kontekście powyższego należy zaznaczyć, że automatyczne przekształcanie dotychczasowych obowiązków papierowych w obowiązki cyfrowe, bez zapewniania odpowiednich przepisów przejściowych, a także możliwych wyłączeń uzasadnionych okolicznościami, budzi zastrzeżenia w zakresie nie tylko prawidłowej legislacji, ale także zgodności z konstytucyjnym zakazem dyskryminacji (art. 32 ust. 2 Konstytucji) oraz właściwym poszanowaniem praw osób w wieku podeszłym do godnego i niezależnego życia (art. 25 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej).

Wobec powyższego Rzecznik poddał pod rozwagę Minister podjęcie odpowiednich działań legislacyjnych, w szczególności w obszarach zasygnalizowanych w niniejszym piśmie.