Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Prezentujemy opracowanie Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur dotyczące przestępstw tortur w Polsce. Zawiera ono m.in. opis wyroków wydanych za takie czyny wobec funkcjonariuszy policji - które uprawomocniły się w 2020 r.

Każdego roku zapadają kolejne wyroki w sprawach czynów wypełniających znamiona tortur, nieludzkiego i poniżającego traktowania albo karania. Ostatecznie winę za to należy przypisywać sprawcom, niemniej obowiązkiem władz jest stworzenie regulacji, które zapewnią obywatelom maksymalną ochronę. Takich rozwiązań wciąż jednak nie ma. 

Działający w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur z niepokojem odnotowuje wielu problemów systemowych, które mimo upływu lat nadal pozostają nierozwiązane, a których wyeliminowanie w sposób znaczący przyczyniłoby się do zwiększenia bezpieczeństwa osób pozbawionych wolności. 

Pomimo postulatów KMPT dotychczas nie wprowadzono m.in. obowiązku rejestracji przesłuchań w formie audiowizualnej czy dostępu do bezpłatnej pomocy prawnej od momentu zatrzymania. A takie m.in. rozwiązania w wypadkach tu opisanych pomogłyby zapobiec przestępstwom wypełniającym znamiona tortur lub nieludzkiego czy poniżającego traktowania albo karania.

KMPT w trakcie prowadzonych na przestrzeni lat wizytacji z niepokojem odnotowuje, że mimo deklaracji władz państwa o dokładaniu wszelkich starań, by zagwarantować osobom pozbawionym wolności bezpieczeństwo i przestrzeganie przysługujących im praw, system ochrony takich osób wciąż wymaga naprawy. Brak możliwości pełnej realizacji takich uprawnień, jak skorzystanie z pomocy prawnej, prawo do badania lekarskiego czy powiadomienia osoby najbliższej o zatrzymaniu, zwiększa bowiem ryzyko nieludzkiego i poniżającego traktowania albo karania lub, w skrajnym przypadku, tortur. Doskonale widać to na przykładzie opisanych zdarzeń. 

Skutkiem są kolejne wystąpienia generalne kierowane do odpowiednich resortów, w których Rzecznik wskazuje obszary wymagające zmian legislacyjnych lub organizacyjnych. Tylko w ostatnich dwóch latach RPO kierował do władz wystąpienia dotyczące: 

• nadużywania przez funkcjonariuszy policji prewencyjnego stosowania kajdanek wobec osób zatrzymanych, 
• realizowania gwarancji antytorturowych osób zatrzymanych przez funkcjonariuszy, 
• zapewnienia osobie zatrzymanej kontaktu z obrońcą od samego początku zatrzymania, 
• potrzeby upowszechnienia wiedzy na temat tzw. Reguł Mendeza, dotyczących prowadzenia przesłuchań osób zatrzymanych przez funkcjonariuszy państwowych,
• konieczności opracowania wytycznych dotyczących przesłuchań i rozpytań, w oparciu o tzw. Reguły Mendeza i standardy CPT,
• wprowadzenia do polskiego porządku prawnego definicji tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania. 

Wnioski z wizytacji miejsc pozbawienia wolności omawiane są w raportach powizytacyjnych, natomiast zbiorczo – w raportach rocznych z działalności w Polsce KMPT. Znajdują się one na stronie internetowej Biura RPO. 

W ramach tego opracowania omówiono wyroki, które uprawomocniły się w 2020 r. Opis zdarzeń, których dotyczyły, wzbogacono o wskazówki właściwego wzoru postępowania w danym przypadku. 

Kolejny rozdział poświęcono problemowi kwalifikacji czynów wypełniających znamiona tortur, nieludzkiego i poniżającego traktowania albo karania - wobec braku odrębnego przestępstwa tortur w polskim Kodeksie karnym. 

Ostatnia część przedstawia prawa przysługujące każdej osobie zatrzymanej.

Kompleksowo temat gwarancji antytorturowych i zapobiegania torturom, nieludzkiemu i poniżającemu traktowaniu albo karaniu opisano w publikacji z 2021 r., również dotyczącej wyroków w sprawach tortur.