Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Wiele lokali wyborczych nadal pozostaje niedostępnych dla osób z różnymi niepełnosprawnościami. Problem ma charakter systemowy
• Podczas kontroli RPO przed wyborami parlamentarnymi w 2019 r. różne uchybienia stwierdzono w 78 proc. wizytowanych lokali wyborczych
• Generalnie chodziło nie o bariery architektoniczne, ale o organizację lokalu wyborczego, np. oznakowanie przeszkód czy sposób przygotowania miejsc do tajnego głosowania
• Nawet najlepiej dostosowane lokale są zaś trudno dostępne z powodu przeszkód w otoczeniu budynku czy braku właściwego miejsca parkingowego
• AKTUALIZACJA: Mając na względzie, że zbliża się termin kolejnych wyborów ogólnopolskich, Państwowa Komisja Wyborcza ponownie zwraca się do RPO o przekazanie jej, lub bezpośrednio właściwym gminom, szczegółowych informacji nt. konkretnych lokali wyborczych, w których stwierdzono nieprawidłowości
• Tylko takie działanie umożliwi usunięcie konkretnych naruszeń prawa, o których pisze Rzecznik i jednocześnie zapobieżenie podobnym przypadkom w tegorocznych wyborach - podkreśla Przewodniczący PKW

Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca się w tej sprawie do organów samorządu lokalnego - na których bezpośrednio spoczywa obowiązek organizacji i zapewnienia dostępności lokali wyborczych. Prosi o przyjęcie swych uwag i rekomendacji oraz o jak najszersze ich udostępnianie.

Dostępność wyborów dla osób z różnymi formami niepełnosprawności jest od wielu lat przedmiotem działań Rzecznika. Pomimo wysiłków organów władzy publicznej na poziomie ustawodawstwa oraz postępujących prac na poziomie samorządu terytorialnego, brak szerokiej dostępności wyborów oraz trudności korzystania z praw wyborczych przez tę grupę pozostaje aktualny i wciąż ma charakter systemowy. Kluczową kwestią jest dostępność lokali wyborczych, której poprawa wymaga dalszych skoordynowanych wysiłków.

Biorąc pod uwagę m. in. wnioski z debaty zorganizowanej w BRPO 29 marca 2023 r., Marcin Wiącek zwraca się do przedstawicieli organów samorządu lokalnego - na których bezpośrednio spoczywa obowiązek organizacji i zapewnienia dostępności lokali wyborczych - o przyjęcie poniższych uwag i rekomendacji oraz możliwie jak najszersze ich udostępnianie.

Podczas kontroli BRPO  przed wyborami parlamentarnymi w 2019 r. dokonano oceny dostępności lokali wyborczych w oparciu o wymogi techniczne określone w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z 29 lipca 2011 r. w sprawie lokali obwodowych komisji wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych.

Stwierdzono uchybienia w 121 lokalach wyborczych, co stanowiło 78% wszystkich wizytowanych lokali. Niemal w co trzecim (30 %) kontrolowanym lokalu obwodowej komisji wyborczej, w czasie przeprowadzenia kontroli, stwierdzono trzy i więcej uchybień. 

Kontrole pozwoliły na zwrócenie uwagi na najczęstsze problemy, w tym:

• brak oznakowania krawędzi stopni schodów,
• brak oznakowania przegród szklanych w lokalu,
• niedostosowane miejsce zapewniające tajność głosowania (niewłaściwa wysokość blatów), brak dodatkowego oświetlenia, niewłaściwa szerokość i głębokość miejsca,
• zbyt wysokie progi drzwi wejściowych,
• niewłaściwe rozmieszczenie informacji i obwieszczeń PKW,
• śliska posadzka (bez właściwości przeciwpoślizgowych).

Uchybienia w zdecydowanej większości nie dotyczyły barier architektonicznych budynków, odnosiły się natomiast do samej organizacji lokalu wyborczego: oznakowania przeszkód, czy właściwego przygotowania miejsc zapewniających tajność głosowania. Zlikwidowanie tych uchybień i zapewnienie stanu zgodnego z kryteriami wskazanymi w rozporządzeniu MI może być przeprowadzone dość szybko i nie powinno nastręczać znaczących obciążeń organizacyjnych i technicznych.

RPO zwraca uwagę na możliwość ubiegania się o dofinansowanie działań na rzecz zwiększenia dostępności przestrzeni publicznych z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Podczas debaty w BRPO Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych zapewnił, że zwiększenie dostępności lokali wyborczych mieści się wśród celów funduszu i zachęcił samorządy do aplikowania o środki w ramach programu „Dostępna przestrzeń publiczna". Termin składania wniosków w ramach tego programu upływa 15 lipca 2023 r.

Wśród dodatkowych działań zwiększających dostępność lokalu wyborczego odnotować można dobre praktyki takiej jak m. in. wyposażanie lokali wyborczych w szkła powiększające do użytku wyborców, czy też przygotowanie i oznaczenie toalet przystosowanych dla osób z niepełnosprawnościami. 

RPO zwraca też uwagę na kwestię, której nie reguluje niestety rozporządzenie - z uwagi na ograniczony zakres upoważnienia ustawowego. Chodzi o dostępność bezpośredniego otoczenia lokalu wyborczego. Nierzadko bowiem nawet najlepiej dostosowane lokale są w praktyce trudno dostępne  z powodu przeszkód w otoczeniu budynku czy braku dostosowanego miejsca parkingowego.

Obecny stan dostępności lokali wyborczych wciąż wymaga poprawy, a proaktywna postawa, wykraczająca poza ścisłe wymogi techniczne określone w rozporządzeniu, może bardzo skutecznie przyczynić się do realizacji tego celu.

Zgodnie z art. 29 Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, osobom z niepełnosprawnościami należy zapewnić „możliwość pełnego i efektywnego uczestnictwa w życiu publicznym i politycznym". We wnioskach sformułowanych ostatnio przez Komitet ONZ ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami wobec Polski  wskazano  na konieczność zapewnienia dostępności wszystkich lokali wyborczych i procedur głosowania dla osób niepełnosprawnych.

Rekomendacje te są zbieżne z wielokrotnie przedstawianym stanowiskiem RPO, zgodnie z którym konieczne jest dążenie do stanu, w którym wszystkie lokale obwodowych komisji wyborczych docelowo będą w pełni dostosowanymi do potrzeb wyborców z niepełnosprawnościami.

Swe pismo RPO przekazuje do wiadomości Przewodniczącemu Państwowej Komisji Wyborczej  i Pełnomocnikowi Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych.

Odpowiedź przewodniczącego Państwowej Komisji Wyborczej Sylwestera Marciniaka

Państwowa Komisja Wyborcza, odnosząc się do konferencji prasowej Pana Rzecznika z dnia 6 czerwca 2023 r. oraz apelu w sprawie dostępności wyborów podpisanego przez Pana oraz przedstawicieli organizacji społecznych, pragnie zauważyć, że nie sposób zgodzić się z apelem w części skierowanej pod adresem Państwowej Komisji Wyborczej.

Jednym z podstawowych zadań Państwowej Komisji Wyborczej jest zapewnienie wszystkim grupom wyborców jak najlepszych warunków do realizacji przez nich konstytucyjnie gwarantowanych praw wyborczych. Dotyczy to również wyborców z niepełnosprawnościami. Państwowa Komisja Wyborcza od lat realizuje wszystkie działania, o których mowa w części apelu adresowanej do niej. Dlatego też niezrozumiałe jest skierowanie apelu w tej sprawie do Komisji, co może wskazywać postronnym obserwatorom życia publicznego, że Komisja dotychczas lekceważyła swoje obowiązki w tej sprawie i konieczne jest aż wystąpienie Rzecznika Praw Obywatelskich i organizacji społecznych o realizację przez nią zadań.

Jednocześnie Państwowa Komisja Wyborcza, odnosząc się do pisma z dnia 5 czerwca 2023 r. znak VII.602.6.2014.CW 17, przekazanego do wiadomości Komisji, zawierającego rekomendacje dla przedstawicieli organów samorządu terytorialnego w sprawie organizacji i zapewnienia dostępności lokali obwodowych komisji wyborczych dla osób z niepełnosprawnością, pragnie przypomnieć, że z troski o ułatwienie udziału w wyborach wyborcom z niepełnosprawnościami pismem do Rzecznika Praw Obywatelskich z dnia 23 marca 2020 r. znak ZPOW-071-5/20 (w załączeniu) zwróciła uwagę, że „z przekazanej przez Pana Rzecznika informacji nie wynika, których lokali wyborczych dotyczyła przeprowadzona kontrola, a w szczególności, w których lokalach stwierdzono nieprawidłowości. W związku z tym nie ma możliwości przekazania tej informacji właściwym organom wykonawczym gmin w celu prawidłowego przygotowania lokali w zbliżających się wyborach Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, co jednocześnie uniemożliwia podjęcie konkretnych działań przez te organy, w celu zapobieżenia podobnym zjawiskom.”

Państwowa Komisja Wyborcza do tej pory nie uzyskała informacji o tym, w których miejscach zostały stwierdzone nieprawidłowości lub czy informacje o nich trafiły bezpośrednio do właściwych gmin.

Państwowa Komisja Wyborcza, mając na względzie, że zbliża się termin kolejnych wyborów ogólnopolskich, pragnie ponownie zwrócić się z prośbą o przekazanie, jej lub bezpośrednio właściwym gminom, szczegółowych informacji na temat konkretnych lokali wyborczych, w których stwierdzono nieprawidłowości, oraz o ich rodzaju. Tylko takie działanie umożliwi usunięcie konkretnych naruszeń prawa, o których pisze Pan Rzecznik i jednocześnie zapobieżenie podobnym przypadkom w tegorocznych wyborach do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej.

VII.602.6.2014