Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Polska deportowała obywatela Tadżykistanu, mimo że Europejski Trybunał Praw Człowieka zastosował wobec niego środek tymczasowy  
• Orzekł, że decyzja o jego powrocie do kraju nie może zostać zrealizowana przed upływem 3 tygodni od zakończenia postępowania przed polskimi władzami, w tym sądami administracyjnymi
• Polska - jako strona Europejskiej Konwencji Praw Człowieka - jest zobowiązana do bezpośredniego stosowania środków tymczasowych ETPC 
• Rzecznik Praw Obywatelskich pisze w tej sprawie do komendanta głównego Straży Granicznej gen. dyw. SG Tomasza Pragi
• AKTUALIZACJA: Dochowanie środka tymczasowego ETPC mogłoby spowodować nieproporcjonalnie negatywne skutki dla ogółu obywateli państwa, co miało szczególne znaczenie z uwagi na podstawę wydania decyzji przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji tj. przesłanki związane z działalnością terrorystyczną cudzoziemca - brzmi odpowiedź  

Marcin Wiącek zwraca uwagę KG SG na realizację decyzji o zobowiązaniu do powrotu obywatela Tadżykistanu.

24 maja 2023 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka zastosował wobec niego środek tymczasowy, przewidujący że decyzja o zobowiązaniu go do powrotu nie może zostać zrealizowana przed upływem 3 tygodni od zakończenia postępowania przed polskimi władzami, w tym sądami administracyjnymi, dotyczącego decyzji MSWiA z  22 maja 2023 r. zobowiązującej cudzoziemca do opuszczenia Polski. Mimo że środek tymczasowy nadal obowiązywał, 22 czerwca 2023 r. cudzoziemca deportowano do kraju pochodzenia. 

BRPO prowadziło w tej sprawie korespondencję z Dyrektorem Zarządu ds. Cudzoziemców KGSG. W odpowiedzi z 28 czerwca 2023 r. wskazał on, że „(...) środek tymczasowy jako orzeczenie procesowe o charakterze wpadkowym (...) nie może wywierać bezpośredniego skutku w prawie krajowym.". Wspomniał, że „Kwestia niedochowania przez stronę postępowania środka tymczasowego nie oznacza automatycznego naruszenia uprawnienia strony do skargi indywidualnej, o którym mowa w art. 34 EKPC".

Taki sposób interpretacji zakresu obowiązku stosowania przez państwo - stronę Konwencji Praw Człowieka środka tymczasowego należy poddać stanowczej krytyce. Nie ulega wątpliwości, że strony Konwencji są zobowiązane do bezpośredniego stosowania środków tymczasowych nakładnych przez Trybunał.

Instytucja środka tymczasowego to integralny element systemu Konwencji, który stosowany jest w wyjątkowych przypadkach, gdy wobec skarżącego zachodzi bezpośrednie ryzyko wyrządzenia nieodwracalnej szkody w zakresie dochodzonego przez niego prawa gwarantowanego Konwencją. Celem przyznania środka tymczasowego jest zapewnienie skutecznego wykonywania prawa do złożenia skargi indywidualnej przewidzianego w art. 34 Konwencji, poprzez zabezpieczenie dochodzonego przez skarżącego prawa chronionego przez EKPC, gdy zostanie ono uznane za zagrożone nieodwracalną szkodą w wyniku działań pozwanego państwa.

Przy ocenie naruszenia przez państwo - stronę Konwencji art. 34 EKPC w związku z niezastosowaniem środka tymczasowego Trybunał nie bada, czy decyzja o zastosowaniu środka tymczasowego była poprawna, tylko ustala czy państwo zastosowało się do litery i ducha środka tymczasowego. Rolą państwa - strony Konwencji nie jest badanie poprawności decyzji Trybunału o nałożeniu środka tymczasowego, lecz jego stosowanie.

Niemniej jeżeli państwo - strona EKPC ma materiały, które mogą przekonać Trybunał do uchylenia środka tymczasowego, to powinny one zostać przedstawione ETPC. Sytuacja,  gdy państwo - strona Konwencji samodzielnie podejmie decyzję o niestosowaniu środka tymczasowego, nie będzie oceniana przez pryzmat słuszności wydania środka tymczasowego, tylko niedotrzymania obowiązku.

W konsekwencji interpretacja Dyrektora Zarządu ds. Cudzoziemców, że środek tymczasowy nie może wywierać bezpośredniego skutku w prawie krajowym, jest błędna. 

Zgodnie z art. 9 Konstytucji RP wszystkie organy RP są zobowiązane do respektowania wiążącego Polskę prawa międzynarodowego. Środki tymczasowe ETPC są elementem tego prawa i opierają się na wiążących Polskę aktach prawa międzynarodowego. Regulamin ETPC - będący bezpośrednią podstawą wydawania przez Trybunał środków tymczasowych - należy do aktów prawa międzynarodowego, a podstawą prawną jego obowiązywania jest art. 25 lit. d EKPC.

RPO zwraca się do komendanta SG o odniesienie się do stanowiska Dyrektora Zarządu ds. Cudzoziemców KGSG.

Odpowiedź Komendanta Głównego SG

W związku z nadesłanym w dniu 17 lipca br. pismem XI.542.6.2022. JK, dotyczącym wykonania decyzji o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu wydanej przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, pragnę wskazać, że stanowisko zaprezentowane przez Dyrektora Zarządu ds. Cudzoziemców KGSG w piśmie nr KG-CU-ZSS.072.11.2023 z dnia 28 czerwca 2023 r. jest w pełni zasadne.

Przedstawione przez Dyrektora Zarządu do Spraw Cudzoziemców KGSG w uprzedniej korespondencji z Biurem Rzecznika Praw Obywatelskich okoliczności związane z pobytem cudzoziemca w Polsce, z uwagi na ich ciężar gatunkowy, uzasadniają wniosek, że dochowanie środka tymczasowego zastosowanego przez Europejski Trybunał Praw Człowieka na podstawie reguły 39 regulaminu Trybunału, mogłoby spowodować nieproporcjonalnie negatywne skutki dla ogółu obywateli państwa, co miało szczególne znaczenie z uwagi na podstawę wydania decyzji przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji tj. przesłanki związane z działalnością terrorystyczną cudzoziemca.

Jednocześnie nie podzielam zaprezentowanego przez Pana Rzecznika twierdzenia, jakoby niedotrzymanie środka tymczasowego w sposób automatyczny musiało oznaczać naruszenie art. 34 konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Kwestia niedochowania przez stronę postępowania środka tymczasowego podlega indywidualnej ocenie w postępowaniu przed Trybunałem, który rozpoznając sprawę musi wziąć pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy, nie wyłączając zasad proporcjonalności oraz ważąc interesy nie tylko skarżącego, ale także państwa i jego ogółu obywateli, którzy mają prawo do życia i poczucia bezpieczeństwa.

Chciałbym również podkreślić, że Straż Graniczna jako formacja mundurowa powołana m.in. do zapobiegania i przeciwdziałania nielegalnej migracji, jak również do przeciwdziałania zagrożeniom terrorystycznym poprzez współdziałanie z innymi organami i służbami jest obowiązana w swojej działalności dążyć do osiągnięcia tych celów. Funkcjonariusze Straży Granicznej mają bezwzględny obowiązek stosowania obowiązujących przepisów prawa.

W niniejszej sytuacji, decyzja Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji wydana w oparciu o przesłanki związane z zagrożeniem terrorystycznym, zgodnie z treścią art. 329a ust. 2 ustawy z dnia 12 grudnia o cudzoziemcach, podlegała natychmiastowemu wykonaniu z mocy prawa. Zważywszy na okoliczności sprawy i stwierdzone zagrożenie terrorystyczne, konieczność ochrony bezpieczeństwa państwa i interes społeczny przemawiały za natychmiastowym wykonaniem decyzji, zgodnie z przytoczonym przepisem ustawy.

Należy przy tym podkreślić, że w toku postępowania oraz realizacji decyzji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, Straż Graniczna działała z poszanowaniem gwarancji procesowych cudzoziemca w postępowaniu administracyjnym oraz jego prawa do ubiegania się o udzielenie ochrony międzynarodowej w Polsce.

XI.542.6.2022