Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik Praw Pacjenta stoi na stanowisku, że nie jest właściwy do rozpoznawania wniosków co do nieprawidłowego działania jednostek penitencjarnych, zgłoszonych przez osoby pozbawione wolności bądź tymczasowo aresztowane
• Rzecznik Praw Obywatelskich podkreśla, że podmioty więzienne są zobowiązane do przestrzegania praw pacjenta, a Rzecznik Praw Pacjenta pozostaje organem ochrony tych praw
• RPO prosi RPP Bartłomieja Chmielowca o odniesienie się do wskazanych problemów, np. możliwości rozpoznania skargi od członka rodziny skazanego chorego
• AKTUALIZACJA: Rzecznik Praw Pacjenta podtrzymuje swe stanowisko. W jego przekonaniu ochrona praw osób odbywających wyroki pozbawienia wolności w świetle regulacji prawnych jest zabezpieczona. Ważne są również zadania samego RPO, związane z osobami pozbawionymi wolności, także w zakresie Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur (całość odpowiedzi w załączniku)
• AKTUALIZACJA2: ZRPO Wojciech Brzozowski zwraca się do RPP o wyjaśnienie przyczyn zmiany jego stanowiska w kwestii ochrony praw osób pozbawionych wolności, a także o rozważenie odstąpienia od obecnie przyjmowanego stanowiska
• AKTUALIZACJA3: Stanowisko Biura RPP z 2009 r. nie zawiera całościowej oraz pogłębionej analizy zagadnienia, przede wszystkim zaś nie jest i nie było stanowiskiem Rzecznika Praw Pacjenta, gdyż osoba, która się pod tym pismem podpisała, nie pełniła w tym czasie funkcji Rzecznika Praw Pacjenta - odpowiada RPP

Z informacji, które docierają do RPO wynika, że Rzecznik Praw Pacjenta zajmuje stanowisko, iż wnioski osób pozbawionych wolności leżą poza kompetencjami ustawowymi urzędu RPP. Uważa on, że powinny one być rozpatrywane na drodze skargowej określonej w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 14 września 2022 r. w sprawie sposobów załatwiania wniosków, skarg i próśb osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych (Dz. U. poz. 1960).

Zastępca RPO Wojciech Brzozowski zwrócił się w tej sprawie również do rzecznika praw pacjenta Bartłomieja Chmielowca i poprosił o odniesienie się do tego zagadnienia.

Odpowiedź Rzecznika Praw Pacjenta

W odpowiedzi RPP przedstawił stanowisko, że prawa pacjenta, o których mowa w ustawie z 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, nie są tożsame z prawami osób pozbawionych wolności bądź tymczasowo aresztowanych. Są one niekiedy ograniczone lub odmienny jest zakres przedmiotu ich ochrony. Wskazał, że skazanemu odbywającemu karę pozbawienia wolności nie przysługuje prawo wyboru lekarza i pielęgniarki ambulatorium z izbą chorych, czy też lekarza podstawowej opieki zdrowotnej.

Zwrócił uwagę, że zgodnie z ustawą o Służbie Więziennej, zapewnienie osobom skazanym na karę pozbawienia wolności lub tymczasowo aresztowanym, a także osobom, wobec których są wykonywane kary pozbawienia wolności i środki przymusu skutkujące pozbawieniem wolności, przestrzegania ich praw, a zwłaszcza humanitarnych warunków bytowych, poszanowania godności, opieki zdrowotnej i religijnej należy do zadań SW. 

Natomiast zgodnie z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości w sprawie sposobów załatwiania wniosków, skarg i próśb osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych, prośby i wnioski dotyczące działalności jednostek organizacyjnych Służby Więziennej załatwiają kierownicy tych jednostek w ramach swoich zadań.

Koordynacja sposobu i nadzór nad warunkami prawidłowego i praworządnego wykonywania kar pozbawienia wolności i tymczasowego aresztowania w podległych jednostkach organizacyjnych, kontrola przestrzegania w nich praw osób pozbawionych wolności oraz nadzorowanie działalności podległych zakładów karnych i aresztów śledczych należy do kompetencji Dyrektora Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej.

Równocześnie kodeks karny wykonawczy nie wymienia RPP jako organu, któremu osoba osadzona (osoba skazana bądź tymczasowo aresztowana) może przedstawić wnioski, skargi i prośby. Niemniej osoba osadzona ma prawo do prowadzenia korespondencji m.in. z organami państwowymi, a zatem również z RPP.

Reasumując, w przypadku wniosku w zakresie nieprawidłowego działania jednostek penitencjarnych zgłoszonych przez osoby pozbawione wolności bądź tymczasowo aresztowane, RPP nie jest organem właściwym do ich rozpatrywania. Wobec tego takie wnioski powinny być rozpatrywane w trybie powyższego rozporządzenia i przepisów ustawy o Służbie Więziennej.

Ponowne wystąpienie do Rzecznika Praw Pacjenta

W związku z odpowiedzią Rzecznik uznał za istotne dogłębne wyjaśnienie tej kwestii ze względu na jej wagę dla ochrony praw osób pozbawionych wolności jako pacjentów.

W ponownym piśmie do RPP Wojciech Brzozowski pisze, że pozbawienie wolności niewątpliwie wiąże się z odrębnym reżimem udzielania świadczeń zdrowotnych, a także z pewnymi ograniczeniami. Nie czyni to jednak, w ocenie RPO, urzędu Rzecznika Praw Pacjenta organem generalnie niewłaściwym do rozpatrywania wniosków tej grupy.

Rzecznik nie dostrzega powodów do zaniechania badań naruszenia praw pacjenta, do których przestrzegania zobowiązane są m.in. podmioty udzielające świadczeń zdrowotnych. Zgodnie z przepisami podmioty więzienne są zobowiązane do przestrzegania praw pacjenta, naturalnie z uwzględnieniem ograniczeń dotyczących pacjentów pozbawionych wolności, a RPP pozostaje organem ochrony tych praw.

RPO zwraca m.in. uwagę na prawo pacjenta do dostępu do dokumentacji medycznej oraz sytuację osób chorujących na wirusowe zapalenie wątroby typu C i wymagających hospitalizacji.

Z korespondencji RPO z SW wynika, że Oddział Chorób Zakaźnych Szpitala Zakładu Karnego w Potulicach, będący jedynym tego typu podmiotem umożliwiającym hospitalizację chorych na WZW typu C w strukturze więziennej służby zdrowia, przez ponad 2 lata pełnił wyłącznie funkcję izolatorium dla pacjentów z zakażeniem SARS-CoV-2, a na okres od kwietnia 2022 r. nie otrzymał finansowania umożliwiającego hospitalizowanie pacjentów oczekujących na leczenie. Decyzja o charakterze budżetowym zapadła naturalnie na szczeblu centralnym. 

Zgodnie z przywołanym rozporządzeniem najwyższym organem rozpatrującym skargi osadzonych jest właśnie Minister Sprawiedliwości. Pacjent mógłby więc oczekiwać, że RPP stanie na straży jego prawa dostępu do opieki medycznej, którego naruszenie mogło wynikać z decyzji MS prowadzącej do określonej organizacji funkcjonowania jednostki penitencjarnej, mającej za zadanie zapewnić leczenie osobom chorującym na WZW typu C.

RPO zwraca uwagę, że wniosek do RPP może złożyć nie tylko sam pacjent, ale i inny podmiot. Dlatego pyta, czy RPP widziałby przeszkodę w rozpoznaniu skargi dotyczącej praw pacjenta pozbawionego wolności i wniesionej w jego sprawie przez np. członka rodziny skazanego. Taka osoba nie jest uprawniona do skarg na mocy kodeksu karnego wykonawczego, więc nie skorzysta ze wskazanej przez RPP drogi skargowej wyznaczonej przez rozporządzenie MS.

Wojciech Brzozowski prosi Bartłomieja Chmielowca o odniesienie się do wskazanych w ponownym wystąpieniu problemów i poszerzenie stanowiska co do rozpatrywania skarg pacjentów pozbawionych wolności z poprzedniego pisma.

Kolejne pismo do RPP

ZRPO Wojciech Brzozowski pisze, że przedstawiony przez RPP pogląd na rolę Rzecznika Praw Pacjenta w relacji do problemów pacjentów pozbawionych wolności jest odmienny od prezentowanego wcześniej przez ten urząd. Rola ta była postrzegana szerzej niż obecnie, mimo że definicja pacjenta na gruncie ustawy z 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta pozostała niezmienna.

RPO znane jest stanowisko z pisma z 29 czerwca 2009 r., zgodnie z którym Biuro Rzecznika Praw Pacjenta ma obowiązek prawny rozpatrywać skargi osób osadzonych, jeżeli dotyczyć będą ich praw jako pacjentów - a więc stanowisko odmienne od obecnie prezentowanego.

W tamtym czasie droga skargowa przysługująca osobom pozbawionym wolności również uregulowana była w sposób odrębny, jednak ta kwestia proceduralna nie stanowiła bezwzględnej przeszkody dla uznania prawa pacjentów pozbawionych wolności do poszukiwania ochrony u RPP. RPO nie neguje obecnie, że zakres przysługujących im uprawnień jest ograniczony z uwagi na pozbawienie wolności.

Wojciech Brzozowski ponownie podkreśla jednak, że instytucja RPP odgrywa doniosłą rolę w systemie ochrony praw człowieka i jest potrzebna także osobom pozbawionym wolności. Są wśród nich również ludzie w podeszłym wieku oraz osoby z niepełnosprawnością - co RPO przywołuje w nawiązaniu do deklaracji RPP o konstytucyjnym obowiązku szczególnej dbałości państwa o gwarancję poszanowania praw osób zaliczanych do tych grup.

RPO zwraca się zatem o wyjaśnienie przyczyn zmiany stanowiska RPP w kwestii ochrony praw osób pozbawionych wolności, a także o rozważenie odstąpienia od stanowiska przyjmowanego obecnie.

Odpowiedź Grzegorza Błażewicza, zastępcy Rzecznika Praw Pacjenta

Nawiązując do kolejnego wystąpienia Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawie rozpatrywania skarg osób osadzonych na penitencjarną służbę zdrowia, po szczegółowym zapoznaniu się z jego treścią, podtrzymuję dotychczasowe stanowisko Rzecznika Praw Pacjenta.

Należy zaznaczyć, że powołane w ww. wystąpieniu pismo zostało sporządzone kilka tygodni po wejściu w życie ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, nie zawiera całościowej oraz pogłębionej analizy przedmiotowego zagadnienia, przede wszystkim zaś nie jest i nie było stanowiskiem Rzecznika Praw Pacjenta, gdyż osoba, która się pod tym pismem podpisała, nie pełniła w tym czasie funkcji Rzecznika Praw Pacjenta.

Nadmienić należy również, że informacje dotyczące sposobu rozpatrywania przez Rzecznika Praw Pacjenta wpływających do niego zgłoszeń od osób osadzonych zawiera Raport z wykonywania wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka przez Polskę za 2016 r. . Raport ten został sporządzony przez Pełnomocnika Ministra Spraw Zagranicznych do spraw Postępowań przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka w oparciu o materiały i informacje przedłożone przez poszczególne resorty i inne podmioty, w szczególności przedstawione na posiedzeniach Zespołu do spraw Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. W posiedzeniach tego Zespołu czynny udział brali m.in. przedstawiciele Biura Rzecznika Praw Obywatelskich. W toku prac nad wykonywaniem orzeczeń ETPCz z grupy spraw Kaprykowski p. Polsce (skarga nr 23052/05), które dotyczyły braku należytej opieki medycznej w jednostkach penitencjarnych, przedstawiciele BRPO nie zgłaszali żadnych uwag w zakresie sposobu rozpatrywania zgłoszeń od osób osadzonych jakie wpływają do Biura Rzecznika Praw Pacjenta. Dopiero po 6 latach od publikacji powyższego Raportu, Rzecznik Praw Obywatelskich zgłasza zastrzeżenia wobec sposobu rozpatrywania tych skarg przez Rzecznika Praw Pacjenta.

Konstytucyjna zasada praworządności wyrażająca się w obowiązku działania organów władzy publicznej na podstawie i w granicach prawa (art. 7 Konstytucji RP) dotyczy również Rzecznika Praw Pacjenta. Oznacza to, że jakiekolwiek jego działania muszą wynikać z wyraźnej, a nie domniemanej legitymacji dla ich podjęcia. Rzecznik nie może zatem wkraczać w kompetencje innych organów, w tym w niniejszej sprawie organów Służby Więziennej.

IX.517.166.2023