Biuletyn Informacji Publicznej RPO

20 czerwca to Światowy Dzień Uchodźcy. Został ustanowiony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 2000 r. i upamiętnia siłę i odwagę ludzi, którzy zostali zmuszeni do opuszczenia swojego kraju, aby uciec przed konfliktem lub prześladowaniami.

W tym roku tematem przewodnim Światowego Dnia Uchodźcy jest prawo do poszukiwania bezpieczeństwa, zgodnie z którym każdy człowiek ma prawo do poszukiwania bezpieczeństwa - niezależnie od tego, kim jest, skąd pochodzi i kiedy jest zmuszony do ucieczki.

W rozumieniu Wysokiego Komisarza ONZ ds. Uchodźców poszukiwanie bezpieczeństwa to nie tylko prawo do ubiegania się o azyl (ochronę), ale także prawo do bezpiecznego dostępu do granic dla osób poszukujących ochrony, zakaz zawracania osób poszukujących ochrony oraz ich dyskryminacji, a także nakaz humanitarnego traktowania osób zmuszonych do ucieczki.

Dla Polski ten dzień jest szczególnie ważny. Z jednej strony ze względu na trwający kryzys humanitarny na granicy polsko-białoruskiej, gdzie wobec cudzoziemców wciąż są stosowane, wielokrotnie krytykowane przez Rzecznika, zawrócenia do linii granicy państwowej bez badania indywidualnej sytuacji cudzoziemca, a z drugiej strony wojnę toczącą się w Ukrainie, w wyniku której już ponad 4 mln uchodźców przekroczyło granicę z Polską.

Działania RPO

Rzecznik Praw Obywatelskich wielokrotnie występował w obronie praw uchodźców przebywających na terytorium Polski. W szczególności w ostatnim czasie podkreślał, że procedura zawracania cudzoziemców do linii granicy (tzw. pushback) jest sprzeczna nie tylko z Konwencją genewską dotyczącą statusu uchodźców, ale także prawem krajowym, w tym Konstytucją RP.

Podobnie oceniane przez RPO były zmiany w prawie wprowadzające możliwość wydawania przez Straż Graniczną postanowień o opuszczeniu terytorium RP (których wykonanie także sprowadza się do zawrócenia na białoruską stronę granicy) czy wprowadzenia możliwości pozostawienia przez Szefa Urzędu ds. Cudzoziemców wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej w Polsce bez rozpoznania.

W kontekście uchodźców z Ukrainy RPO zwracał uwagę m.in. na konieczność zapewnienia systemowej ochrony grupom szczególnie wrażliwym - kobietom, osobom z niepełnosprawnościami, osobom starszym, a także o romskim pochodzeniu. Apelował również o objęcie szczególną opieką ukraińskich dzieci i młodzież oraz zapewnienie specjalistycznej opieki osobom chorującym psychicznie.

Ponad 100 milionów przymusowo wysiedlonych

W Światowym Dniu Uchodźcy warto przypomnieć, że liczba migrantów przymusowych stale rośnie. Agencja ONZ ds. uchodźców poinformowała niedawno, że łączna liczba osób na całym świecie, które zostały zmuszone do opuszczenia swoich domów z powodu konfliktów, przemocy, strachu przed prześladowaniami i łamaniem praw człowieka przekroczyła w 2022 roku 100 milionów.

Oznacza to, że 1 na 78 osób na świecie została zmuszona do ucieczki - to dramatyczny krok milowy, którego jeszcze dziesięć lat temu mało kto by się spodziewał.