Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Część osób pozbawionych wolności, mających formalnie pełnię praw wyborczych, w praktyce nie ma możliwości skutecznego udziału w wyborach samorządowych.  Rzecznik Praw Obywatelskich w wystąpieniu do Przewodniczącego Państwowej Komisji Wyborczej podkreślił, że sam fakt przebywania w zakładzie karnym czy areszcie śledczym nie może ograniczać praw wyborczych tych osób. Obowiązkiem państwa jest umożliwienie udziału w głosowaniu wszystkim uprawnionym. Dlatego Rzecznik zwrócił się o przedstawienie stanowiska Państwowej Komisji Wyborczej w sprawie zapewnienia realnego prawa wyborczego osobom pozbawionym wolności, uprawnionym do głosowania.

Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpłynęło wiele skarg od osadzonych w zakładach karnych na trudności w udziale w wyborach przeprowadzonych w latach 2014-2015 (do Parlamentu Europejskiego, samorządowych, Prezydenta RP, do Sejmu i Senatu RP), a także w referendum ogólnokrajowym zarządzonym na dzień 6 września 2015 r. W wielu przypadkach skarżący nie mogli skutecznie oddać głosu.

Rzecznik podjął postępowanie wyjaśniające w każdej ze zgłoszonych spraw. Przyczyny występowania barier w dostępie osób osadzonych do wyborów i referendum są dwojakiego rodzaju. Pierwszą kwestią jest brak właściwej informacji o wyborach. Drugą zaś kwestią jest niedostosowany system prawa wyborczego, w tym niedoskonałe, w kontekście udziału w wyborach osadzonych, procedury związane z funkcjonowaniem rejestrów i spisów wyborców, a także z oddawaniem głosu. Szczególnie w wyborach samorządowych wielu osadzonych było w praktyce pozbawionych możliwości wyboru swoich przedstawicieli. Stanowi to, w przekonaniu Rzecznika, naruszenie ich konstytucyjnych praw politycznych.

W jednej ze spraw indywidualnych, badanych w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich, osadzony w zakładzie karnym zgłosił zamiar uczestniczenia w wyborach samorządowych zarządzonych na dzień 16 listopada 2014 r. Nie został jednak umieszczony w spisie wyborców. Co ważne, przed osadzeniem był osobą nigdzie niezamieszkałą. Takich zgłoszeń było znacznie więcej. Dlatego urząd miasta skonsultował się z Państwową Komisją Wyborczą, aby wyjaśnić, jaką przyjąć procedurę w podobnych przypadkach. PKW stwierdziła wówczas, że osoby jedynie odbywające karę w zakładzie karnym (areszcie śledczym) nie spełniają warunku stałego zamieszkania na obszarze gminy, w której znajduje się zakład karny. Prawo wyborcze nie przewiduje możliwości dopisywania się do rejestru wyborców gminy, na obszarze której znajduje się zakład karny (areszt śledczy) osób przebywających w tych zakładach, tylko z uwagi na fakt odbywania przez te osoby, w danym okresie, kary w tym zakładzie.

VII.602.72.2015