Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• W wieku 91 lat zmarł Siergiej Kowalow, dysydent z czasów ZSRR i jeden z najwybitniejszych obrońców praw człowieka na przełomie XX i XXI wieku. Uosabiał przywiązanie do wartości i odwagę w walce o godność człowieka, jak również najlepsze tradycje rosyjskich demokratów .   
• Był pierwszym rzecznikiem praw obywatelskich w Rosji po rozpadzie ZSRR;  jednym z autorów rosyjskiej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela oraz  drugiego rozdziału Konstytucji Rosji "Prawa i Wolności Człowieka i Obywatela".  

Siergiej Kowalow urodził się w 1930 r.  w Ukrainie.  W 1952 r. ukończył wydział biologii Moskiewskiego Uniwersytetu Państwowego, gdzie później obronił doktorat. W latach 1965-1969 pracował na tej uczelni; był autorem ponad 60 prac naukowych.  

 Aktywność na rzecz ochrony praw człowieka podjął po głośnym  procesie pisarzy Andrieja Siniawskiego i Julija Daniela w 1966 r. Brał udział w wielu protestach. Dołączył do powstającego ruchu obrony praw człowieka. W maju 1969 r. został członkiem pierwszej takiej organizacji w ZSRR – Grupy Inicjatywnej na rzecz obrony praw człowieka. Współpracował z Andriejem Sacharowem.  

W 1974 r. aresztowano go i oskarżono o „propagandę antyradziecką”. Rok później został skazany na 7 lat łagru i 3 lata zesłania. W 1987 r., zaangażował się w działalność na rzecz demokratycznych przemian . Od stycznia 1994 r. do marca 1995 r. był pierwszym rzecznikiem praw człowieka w Rosji.  

 W czasie tzw. pierwszej wojny czeczeńskiej Kowalow  od początku krytykował decyzję o użyciu sił zbrojnych. Stanął na czele misji obserwacyjnej organizacji społecznych w strefie konfliktu. W efekcie został odwołany z funkcji rzecznika praw człowieka. W 1996 r. ustąpił ze wszystkich stanowisk w administracji.  Władzom Rosji zarzucał, że niechętnie mówią o demokracji i praworządnym państwie.   

 Trzykrotnie nominowano go do Pokojowej Nagrody Nobla. Był laureatem wielu odznaczeń i nagród zagranicznych oraz międzynarodowych za działalność na rzecz obrony praw człowieka. W 2009 r. został uhonorowany Krzyżem Wielkim Orderu Zasługi RP.  

W 2009 r.  Parament Europejski przyznał  Nagrodę im. Andrieja Sacharowa na rzecz Wolności Myśli aktywistom z rosyjskiej organizacji Memoriał, wśród których znalazł się Siergiej Kowalow. W liście gratulacyjnym dr Janusz Kochanowski, Rzecznik Praw Obywatelskich V kadencji napisał:  

„Pozwolę sobie wyrazić opinię, że wyróżnienie Pana i Stowarzyszenia „Memoriał” jest ważnym wydarzeniem, mogącym mieć znaczący wpływ na poprawę sytuacji obywateli Federacji Rosyjskiej, zwłaszcza na ograniczenie nacisków, prześladowań, a nawet zabójstw, których ofiarami stawali się dziennikarze walczący o prawa człowieka.”   

W 2010 roku Stowarzyszenie „Memoriał” wyróżnione zostało Odznaką Honorową RPO „Za Zasługi dla Ochrony Praw Człowieka”.  

W 2018 roku Siergiej Kowalow otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego. W uroczystości nadania tytułu udział wziął rzecznik praw obywatelskich dr Adam Bodnar. W liście, który wystosował do wyróżnionego, czytamy m.in.  

"Niech mi wolno będzie przy tej okazji wyrazić opinię, że jest Pan dzisiaj dla świata, dla wielu Rosjan i Polaków, jednym z najważniejszych symboli wytrwałej walki o prawa człowieka, jak również przykładem odwagi i konsekwencji w przeciwstawianiu się autorytarnym zapędom władzy. Na podkreślenie zasługują Pana wysiłki na rzecz zapewnienia suwerenności wielu narodów. 

Wszystko to, co robi Pan dla obywateli, Pana niezwykłe zaangażowanie i przywiązanie do wartości, stanowi dla nas wielką inspirację. Dowodzi bowiem, że w każdych warunkach społecznych i politycznych można skutecznie walczyć o ludzką godność, stanowczo reagować na nadużycia władzy i bronić prześladowanych".